Bir enerji türünü, mekanik enerjiye dönüştüren makinelerin geneline motor deniliyor. Basit bir çırpıcı, oyuncak, otomobil ya da ısıtıcı gibi pek çok araçta motor var. Otomobillerde ise içten yanmalı motor konusu, bu aralar çok gündemde. Peki, nedir bu içten yanmalı motorlar ve özellikleri ne?
İçten Yanmalı Ve Dıştan Yanmalı Farkı
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi motorlar aldığı elektrikten, nükleer kaynaklardan veya ısı – basınçtan aldığı enerjiyi harekete dönüştürür. Motorlar kullandıkları yakıtın kimyasal enerjisini iki kademede mekanik işe dönüştürür. Bu tür motorlarda ilk aşamada yanma ile ısı enerjisi ortaya çıkıyor. İkinci aşamada ısı enerjisinin etkisi ile mekanik iş yapılır. Motorlar ısı enerjisinin elde ediliş şekline göre dıştan yanmalı motor, içten yanmalı motor olarak ayrılır.
Dıştan yanmalı motorlarda yanma motorun dışında gerçekleşiyor. Buhar makinaları, buhar türbinleri dıştan yanmalı motorlara verilecek örnekler arasında yer alıyor. İçten yanmalı motorlarda yakıtın kimyasal enerjisi motorun içinde ısı enerjisine dönüşür. Kısaca yakıt motorun içinde yanma odası denilen silindir içinde yanar; Yanma sonucu oluşan basınç pistonları hareket ettirir. Yanma olayının motorun içinde olması, içten yanmalı motor nedir sorusunu cevaplar. Yakıt olarak benzin, dizel ve gaz (metan, hidrojen, propan gibi) kullanılıyor. Böylece içten yanmalı motor nedir, hangi yakıtı kullanır sorusu da cevaplanmış oluyor.
İçten Yanmalı Motor Çeşitleri
İçten yanmalı motor çeşitleri; tasarımına, silindir yapılarına, silindir sayılarına, yakıtlarına, göre isimlendirilir. İçten yanmalı motorlar ayrıca ateşleme sistemine, soğutma sistemine göre de değişiklik gösteriyor.
Şekline Göre İçten Yanmalı Motor Çeşitleri
Tasarımlanan şekillerine göre içten yanmalı motorlar; pistonlu motor ve rotary motor olarak ayrılıyor.
- Pistonlu motorda çalışma şekline göre iki zamanlı ve dört zamanlı olarak ayrılır. İki zamanlı motorun çalışma prensibini anlamanız için öncelikle strok’u anlamak gerekiyor. Strok, pistonun en alt noktası ile en üst noktası arasında aldığı mesafeye deniyor. İki zamanlı motorda pistonun doğrusal hareketlerinde iki strok bulunur. Emme ve sıkıştırma, bir strokta yanma ve egzoz, bir strokta yapılır. Dört zamanlı motorda ise pistonun her turunda emme, sıkıştırma, yanma ve egzoz aynı anda yapılır. Yani bu motorlarda pistonlar tek harekette silindir içinde iki yukarı iki aşağı olmak üzere dört defa hareket ediyor.
- Rotary motor, dönen bir kütleye sahiptir. Motorda krank mili sabit olup karter, krank milinin etrafında döner. Rotary motorda piston bulunmaz.
Ateşleme Şekline Göre İçten Yanmalı Motor Çeşitleri
Ateşleme şekline göre motorlar ikiye ayrılıyor.
- Buji ateşlemeli motor: Buji ateşlemeli motorda, silindirin üst kapağına takılı buji bulunuyor. Yakıt içerde sıkışınca da buji kıvılcım çıkarırken yanma için hava ile yakıt karışımı tutuşuyor. Benzinli motorlar, buji ateşlemeli motorlar arasında yer alıyor.
- Sıkıştırma ateşlemeli motor: Bu motorlarda silindir kapağında buji olmaz. Yakıt, basınçlı havanın oluşturduğu ısı ile ateşleniyor. Sıkıştırma ateşli motorlara, dizel yakıtlı motorlar örnek olarak verilebilir.
Soğutma Sistemine Göre İçten Yanmalı Motor Çeşitleri
Soğutma sistemine göre motorlar ikiye ayrılıyor.
- Hava soğutmalı motorlar: Hava soğutmalı motorlarda yanma odasında oluşan ısı, silindir bloğuna yönlendirilen hava ile atmosfere karışır. Yani motorun soğutması hava ile gerçekleşiyor. Hava soğutmalı motorlarda silindirler ayrı olarak yerleştirilir. Motosikletlerde olduğu gibi yüzey alanı artırılarak soğutmayı sağlayan metal kanallar oluşturuluyor.
- Su Soğutmalı Motorlar: Yanma sonucunda silindirlerde oluşan ısının dışarı atılması için silindir bloğunda ve kapağında sıvı dolaşıyor. Su soğutmalı motorlarda çıkan sıcak suyun soğuması için radyatör de olması gerekiyor. Soğuk havalarda suyun olası donmaların önüne geçmek için suya antifriz eklenmesi gerekiyor.
Silindir Yapılarına Göre İçten Yanmalı Motor Çeşitleri
Motora daha fazla güç eklemek ya da dar alanlara motoru sığdırmak amacıyla silindirler farklı düzenlerde yerleştirilebiliyor. Silindir yapılarındaki farklılık içten yanmalı motorları çeşitlendiriyor.
Sıralı Tip
Sıralı yerleşimde silindirler, motor bölmesine dik ve yan yana olacak şekilde diziliyor. Bu tip motorda silindirlerin düz çizgide yerleştirilmesine “inline” adı veriliyor. Bu tip motorlarda silindirlerin yerleşim şekli nedeniyle bir ateşleme kapağı bulunuyor. Sıralı motorlar diğer motorlara oranla daha az parçalı, karmaşık olmayan motorlar arasında yer alır. Sıralı tip içten yanmalı motorlar dar alanlara sığabildiği için küçük araçlarda tercih edilen motorlar arasında yer alıyor.
V Tipi
Silindirler, önden bakıldığında V şeklinde düzenleniyor. V tipi içten yanmalı motorlarda silindirler, V şeklinin tabanında krank mili ile birbirine bağlanıyor. Silindirler, iki sıra olarak dışa bakacak şekilde birbirine 60 derecelik açıyla montajlanıyor. Bu motorlar, daha az krank mili yatağına sahip olduğundan sürtünme kaynaklı kayıp nispeten az oluyor. V motora fazla sayıda silindir montajı yapılabildiği için spor arabalarda yaygın olarak kullanılıyor.
Boksör Tipi
Boksör tipi içten yanmalı motorda silindirler, krank milinin iki tarafına iki sıra halinde yerleştirilir. Böylece tüm pistonlar tek düzlemde hareket ederler. Bu tasarım ağırlık merkezinin düşürülmesine neden olur. Boksör tipi içten yanmalı motorlar, bu özelliği nedeniyle yol tutuşunu olumlu yönde etkiliyor. Yine de motor silindirler karşılıklı olduğundan motorun boyu uzun olabiliyor. Krank milinin ortada, ortak ve tek olması boksör tipi içten yanmalı motorların özellikleri arasında yer alır.
Yıldız (Radyal) Tipş
Yıldız tipi içten yanmalı motorda silindirler, bir daire merkezine karşı sıralanır. Radyal tipi içten yanmalı motorlar, görünüşü nedeni ile yıldız tipi olarak isimlendiriliyor. Bu motorlarda piston kolları, piston miline bağlı olarak çalışır. Bu tip motorlar, pervaneli uçaklar başta olmak üzere askeri araçlarda ve deniz taşıtlarında kullanılıyor.
W Tipi
W tipi motorlarda, silindirler W şeklindedir. İki tane V tipi motorun seri bağlanması ile oluşturulur. 12 ve 16 silindirli araçlarda W tipi motor kullanılıyor. W tipi içten yanmalı motorlar, yüksek performanslı veya ağır hizmet araçlarında kullanılıyor.
İçten yanmalı motorlar, silindir sayısına göre de ayrılıyorlar. İki silindirli, üç silindirli, dört silindirli, altı silindirli, sekiz silindirli, oniki ve onaltı silindirli motorlar olarak ayrılıyor. İki silindirli motorlar genellikle iki zamanlı motor ve hava soğutmalı oluyor. Günümüzde az kullanılan motorlar arasında yer alıyor. Dört silindir motor tasarımlarında en çok kullanılanlar arasında yer alıyor. Oniki ve onaltı silindirli motorlar biraz farklı. Çünkü bunlar, daha çok sanayi işlerinde kullanılan motorlar arasında yer alıyor. Otomotivde ise kamyon ve otobüs motorlarında kullanılıyor. Kimi otomobil firmaları spor araba modellerinde oniki ve onaltı silindirli motorları kullanıyorlar. Dengeleme problemini çözmek için W tipi, üç sıra X tipi, yıldız tipi olarak üretiliyorlar.
Hava Besleme Sistemine Göre
İçten yanmalı motorların çalışmasında havaya ihtiyaç duyuluyor. Yanma odasında benzin yada dizel yakıtın yanması için belli oranlarda hava gerekir. İçten yanmalı motorlarda hava sistemleri, havanın silindirlere giriş şekline göre ikiye ayrılıyor.
- Atmosferik Motor: Atmosferik motor, havayı pistonun aşağıya inme hareketinin oluşturduğu vakum etkisi ile silindirin içine alır. Yanma odasında bir araya gelen hava ve yakıtın en uygun seviyede olması geriyor. Silindire gerekenden fazla hava girmesi ya da eksikliği, yanma işlemini bozar. Yakıtın gerektiği gibi yanmadığı durumlarda verim kaybı ve çevre kirliliği gibi sonuçlar oluyor.
- Turbo Motor: Aşırı beslemeli motorlarda hava, silindirlere basınçlı bir şekilde yollanıyor. Turbo olan araçlar daha fazla güçlüdür, fakat bu güce ulaşmak için fazla yakıt harcarlar.
İçten Yanmalı Motor Nasıl Çalışır?
Yakıt belli oranda hava ile karışarak yanma odasına yani silindire gönderiliyor. Sonrasında piston tarafından sıkıştırılıyor. Ardından buji tarafından ateş veriliyor. Dizel motorlarda ateşleme, “yüksek basınçla sıkıştırma” ile gerçekleşiyor. Yanma sonunda karışım, karbondioksit ve karbon monoksite dönüşüyor. Reaksiyon sonucunda oluşan ısı ve hacim, pistonların hareketini sağlıyor. Salınan pistonlar krank mili yardımıyla dönüşerek mekanik enerji ile hareketini sağlıyor.
Otomotiv Dünyası ile İlgili Her Konuda Yolcu360 Yanınızda!
Türkiye’nin 1 numaralı araç kiralama platformu Yolcu360 ile 1 dakikadan kısa sürede aracınızı kiralayabilirsiniz. Ödüllü Misafir Merkezimize (0850 360 5 360) 7/24 ulaşabilirsiniz. Ayrıca mobil uygulamamızı aşağıdaki bağlantılardan indirebilirsiniz.
Yorum ekle